Już jakiś czas temu Światowa Organizacja Zdrowia WHO zakwalifikowała bezsenność do chorób cywilizacyjnych, niejako podkreślając tym samym, jak dużą rolę dla ludzkiego zdrowia i samopoczucia ma sen. Bezsenność to jednak nie jedyna dolegliwość dotycząca snu, która niekorzystnie odbija się na codziennym funkcjonowaniu naszego organizmu. Trudniejsza w zdiagnozowaniu jest nadmierna senność, a warto mieć świadomość tego, że i ona może skutkować poważnymi konsekwencjami. Jak rozpoznać i zwalczyć nadmierną senność u osób starszych?
Senność u osób starszych – czym jest i jak ją zmierzyć?
Na pierwszy rzut oka senność w ciągu dnia, popołudniowa drzemka czy przysypianie przed telewizorem nie wydaje się niczym niepokojącym. I faktycznie, bardzo często trudno jest określić, czy zmęczenie jest pojedynczym incydentem, czy też problemem wymagającym diagnozy i leczenia.
Nadmierna senność i zmęczenie, choroba znana w medycynie jako hipersomnia, to zaburzenie snu, charakteryzujące się uczuciem zmęczenia i senności w ciągu dnia mimo przespania nocy, a często także przedłużaniem się snu.
Nadmierna senność u starszych ludzi według skali senności Epworth
Jak stwierdzić, czy nagła senność w ciągu dnia jest pojedynczym incydentem czy poważniejszym problemem? Określenie tego bywa nie lada wyzwaniem, ponieważ diagnoza opiera się na subiektywnych odczuciach pacjenta, ewentualnie spostrzeżeniach osób z jego otoczenia.
Żeby stwierdzić senność u osób starszych stosuje się tak zwaną skalę senności Epworth (ang. Epworth Sleepiness Scale, ESS). Skalę ESS stosuje się w ocenie zaburzeń snu, a polega ona na określeniu przez pacjenta prawdopodobieństwa zaśnięcia w konkretnych sytuacjach.
Skala senności Epworth
Proszę określić, jak duże było w ostatnim czasie prawdopodobieństwo zaśnięcia w wymienionych poniżej sytuacjach, w odróżnieniu od uczucia ogólnego zmęczenia. Jeśli Pan/i nie wykonywał/a tych czynności w ostatnim czasie, proszę je sobie wyobrazić i określić, jak wpłynęłyby one na Pana/ią.
Proszę posłużyć się poniższą skalą od 0 do 3 i wybrać cyfrę najbardziej pasującą do każdej sytuacji:
0 = zerowe prawdopodobieństwo zaśnięcia;
1 = małe prawdopodobieństwo zaśnięcia;
2 = średnie prawdopodobieństwo zaśnięcia;
3 = duże prawdopodobieństwo zaśnięcia
|
Sytuacja |
Prawdopodobieństwo zaśnięcia |
|||
|
Siedzenie i czytanie |
0 |
1 |
2 |
3 |
|
Oglądanie telewizji |
0 |
1 |
2 |
3 |
|
Bierne siedzenie w miejscach publicznych (np. w teatrze, za zebraniu) |
0 |
1 |
2 |
3 |
|
Jako pasażer w samochodzie, jadąc przez godzinę bez odpoczynku |
0 |
1 |
2 |
3 |
|
Leżenie i odpoczywanie po południu, jeśli okoliczności na to pozwalają |
0 |
1 |
2 |
3 |
|
W czasie rozmowy, siedząc |
0 |
1 |
2 |
3 |
|
Spokojne siedzenie po obiedzie bez alkoholu |
0 |
1 |
2 |
3 |
|
W samochodzie, podczas kilkuminutowego postoju w korku lub na czerwonym świetle |
0 |
1 |
2 |
3 |
|
Suma punktów |
||||
Nadmierna senność u starszych ludzi (oczywiście młodszych osób także dotyczy powyższa skala) zostaje stwierdzona, gdy suma punktów w skali senności Epworth przekracza 10.
Senność patologiczna u osób starszych
Powyższe badanie pomaga także stwierdzić inne zaburzenia snu – zespół bezdechu śródsennego czy senność patologiczną. Senność patologiczna u osób starszych zostaje stwierdzona wtedy, gdy suma punktów w badaniu Epworth wynosi powyżej 15.
Patologiczna, ciągła senność jeszcze bardziej oddziałuje na codzienność: pracę, aktywność, a nawet relacje międzyludzkie. Wiąże się też z niebezpieczeństwem dla zdrowia, o czym piszemy poniżej.
Nadmierna senność – przyczyny
Czym jest spowodowana nadmierna senność? Przyczyny tej dolegliwości mogą być bardzo różne, dlatego jeśli senność w ciągu dnia u osób starszych nie jest związana z wysiłkiem fizycznym, intelektualnym lub zbyt wymagającym trybem życia, powinny udać się do lekarza.
Nadmierna senność u osób starszych może być spowodowana:
- cukrzycą – cukrzyca jest chorobą bardzo powszechną u seniorów, a zwykle poza sennością w ciągu dnia objawia się częstym oddawaniem moczu w dużych ilościach, wzmożonym pragnieniem oraz skłonnościami do infekcji układu moczowego;
- przewlekłą niewydolnością serca – u osób starszych często występują także choroby układu sercowo-naczyniowego. W tym przypadku osłabienie i senność u osób starszych mogą towarzyszyć szybkiemu męczeniu się, dusznościom podczas spoczynku lub wysiłku, zawrotom głowy czy kołataniu serca;
- zaburzeniami psychicznymi – chociaż o depresji wśród seniorów nie mówi się wiele, nie jest ona rzadkością. Co więcej, zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, stany lękowe czy przewlekły stres mogą wzmagać senność u osób starszych. Towarzyszy im często rezygnacja, utrata zainteresowań, brak odczuwania przyjemności i obniżony nastrój.
Nadmierna i przewlekła senność może być także wynikiem niedoczynności tarczycy, obturacyjnego bezdechu sennego czy przewlekłego zmęczenia.
Senność u osób starszych w ciągu dnia – konsekwencje
Do czego może prowadzić nadmierna senność u osób starszych w ciągu dnia? Oczywiście, wiele skutków senności i zmęczenia będzie dla seniorów mniej odczuwalnych niż dla nastolatków, studentów i osób pracujących. Hipersomnia prowadzi bowiem często do gorszej funkcjonalności intelektualnej, problemów ze skupieniem, nauką i koncentracją. Trzeba jednak pamiętać, że senność może skutkować również zaburzeniami metabolicznymi, takimi jak cukrzyca czy otyłość, oraz skłonnościami do sięgania po używki (w przypadku osób starszych chodzi tu przede wszystkim o kawę i papierosy).
Istotny jest jednak fakt, że nadmierna senność przyczynia się do upadków i różnych wypadków, co jest szczególnie niebezpieczne dla seniorów, którzy często borykają się z dolegliwościami mięśni, stawów i kości.
Jak zwalczyć senność w ciągu dnia?
To, jak zwalczyć senność w ciągu dnia, jest zależne od wielu czynników. Czasem wystarczy stosowanie metod behawioralnych (np. wydłużanie czasu spędzanego w nocy w łóżku do min. ośmiu godzin i planowanie krótkich drzemek w ciągu dnia), a czasem konieczne jest wdrożenie leczenia farmakologicznego, w niektórych przypadkach uwzględniającego także leki antydepresyjne. Niezbędne jest również leczenie choroby leżącej u podstaw nadmiernej senności. Z tego powodu niepokojące objawy powinny skłonić do wizyty u lekarza pierwszego kontaktu.
Źródła:
- https://epworthsleepinessscale.com/about-the-ess/
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/71407,hipersomnie-nadmierna-sennosc
- https://diag.pl/pacjent/artykuly/nadmierna-sennosc-i-zmeczenie-co-moze-byc-przyczyna-niezbedne-badania/#2-Nadmierna-sennosc-przyczyny
