Statystyki są bezwzględne – choroby układu sercowo-naczyniowego są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce. Objawy zawału serca najczęściej występują po 65. roku życia i również wśród seniorów wiążą się z największym zagrożeniem dla życia. Pierwsze objawy zawału powinien zatem potrafić rozpoznać każdy z nas, a zwłaszcza osoby opiekujące się seniorami – niezależnie od tego, czy mówimy o zajmowaniu się rodzicem, babcią czy dziadkiem, czy podopiecznym w Niemczech. Jak rozpoznać zawał i udzielić pierwszej pomocy? Na te pytania odpowiadamy poniżej.
Czym jest zawał serca i jak często występuje?
Zawał serca, najprościej mówiąc, jest stanem niedokrwienia mięśnia sercowego, czego następstwem jest martwica jego lub tkanki. Następstwem braku dopływu wystarczającej ilości krwi tętnicami wieńcowymi jest nieprawidłowo kurczenie się komórek mięśnia sercowego, a następnie ich rozpad. W efekcie rozpadu komórek substancje, takie jak troponina, przedostają się do krwi.
Chociaż skutki zawału mogą być różne, rzeczywiście stosunkowo często kończy się on śmiertelnie. We wrześniu 2021 roku Narodowy Fundusz Zdrowia informował, że rocznie w Polsce na zawał serca umiera około piętnaście tysięcy osób, a kardiolodzy mówią już wprost, że niewydolność serca przybiera postać współczesnej, niezakaźnej epidemii. Ponad połowa osób chorujących na zawał serca (około 60%) to mężczyźni.
Zawał serca – objawy i postępowanie
Ryzyko wystąpienia zawału serca w znacznym stopniu wzrasta wraz z postępującym wiekiem. Szacuje się, że u osoby 80-letniej prawdopodobieństwo wystąpienia zawału jest nawet pięć razy większe niż u osoby 50-letniej. Z tego względu każda osoba, która zamierza pracować w roli opiekunki w Niemczech, powinna potrafić rozpoznać objawy zawałowe i mieć świadomość tego, jak przebiega pierwsza pomoc w przypadku zawału serca. To właśnie prawidłowa reakcja na zawał często jest kluczowa dla zdrowia i życia chorego.
Objawy zawału serca
Jak rozpoznać zawał? Objawy najczęściej są bardzo charakterystyczne – chodzi tu przede wszystkim o silny ból w klatce piersiowej, mający charakter bólu piekącego, gniotącego lub ściskającego. Rzadziej jest to ból o charakterze kłującym i ostrym. Typowy ból przy zawale serca traw zazwyczaj powyżej 20 minut i jest zlokalizowany za mostkiem. Może też promieniować do żuchwy, lewego ramienia lub barku, a także do górnej części brzucha. W niektórych przypadkach promieniuje do pleców do okolicy międzyłopatkowej. Osoba, która doznała zawału serca, najczęściej jako miejsce bólu wskazuje mostek. Natężenie bólu przy zawale może stopniowo narastać, ale nie zależy ono ani od fazy oddychania, ani od ułożenia ciała.
Objawy zawału serca u osób starszych mogą jednak wychodzić poza opisywany wyżej ból w klatce piersiowej. U seniorów często występują także duszności (towarzyszące przede wszystkim rozległym zawałom), ogólne osłabienie i zawroty głowy. Chory ponadto może doznać omdlenia. Innym częstym symptomem zawału jest kołatanie serca oraz uczucie niepokoju i lęku.
Zawał serca – postępowanie
Jak powinna przebiegać pierwsza pomoc? Zawał serca wymaga jak najszybszej reakcji, dlatego jeśli ból w klatce piersiowej u seniora utrzymuje się ponad 5 minut i nie ustępuje przy odpoczynku, należy zadzwonić na pogotowie.
Postępowanie przy zawale powinno przebiegać następująco:
- Ułóż chorego w pozycji półsiedzącej z zagiętymi nogami i poproś, by nie wykonywał żadnych ruchów.
- Wezwij pogotowie, informując o podejrzeniu wystąpienia zawału serca i objawach. Numerem, pod który należy dzwonić w Polsce, jest 999 lub 112. Co zrobić, gdy podopieczny, którym opiekujesz się w Niemczech, ma zawał serca? Pierwsza pomoc jest dostępna pod ogólnodostępnym, europejskim numerem alarmowym 112, lub 116117 – numerem służby medycznej (Ärztlicher Bereitschaftsdienst), który jest dostępny także w weekendy i w nagłych przypadkach.
- Jeżeli chory jest przytomny, podaj mu aspirynę.
- Jeśli ubranie chorego jest ciasne, rozluźnij je i rozepnij pod szyją. Przykryj chorego kocem.
- Pozostań z chorym do czasu przyjazdu pogotowia, uspokajaj go i opisuj każdą czynność, jaką zamierzasz wykonać.
- Bardzo ważne jest też to, by na bieżąco oceniać stan zdrowia poszkodowanego. Może się zdarzyć, że chory dozna omdlenia i wówczas pierwsza pomoc przy zawale serca polega na przeprowadzeniu resuscytacji.
Pierwsza pomoc przy zawale serca – jak dotrzeć do szpitala?
Choroby układu krążenia u seniorów, takie jak zawał serca, wymagają szybkiej reakcji. Podobnie jak w przypadku udarów mózgu, w odniesieniu do zawału mówi się o tak zwanej „złotej godzinie”. Pierwsza pomoc przy zawale, która została udzielona w ciągu sześćdziesięciu minut od wystąpienia objawów, daje szansę na lepsze rokowania. To właśnie z tego powodu nawet niejednoznaczne symptomy zawału serca nie powinny być ignorowane.
Co robić, gdy podejrzewamy zawał serca? Postępowanie powinno przede wszystkim skupiać się na zadzwonieniu po pogotowie – nie należy transportować chorego do szpitala samodzielnie (nawet wówczas, gdy symptomy mogące wskazywać na zawał są niejednoznaczne) z dwóch powodów:
- po pierwsze, samochodem osobowym nie dotrzemy do szpitala tak szybko, jak karetką pogotowia jadącą na sygnale;
- po drugie, pojazdy medyczne są wyposażone w specjalistyczny sprzęt, umożliwiający podjęcie leczenia jeszcze przed dotarciem do szpitala – a przypominamy, że czas przy zawale odgrywa kluczową rolę.
Jak zapobiegać zawałom serca?
Wyjaśniliśmy już, co robić przy zawale, jednak warto też wspomnieć o czynnikach, które mogą zapobiegać zawałom serca i innym chorobom układu sercowo-naczyniowego. Konkretne zalecenia przedstawiły swego czasu dwa amerykańskie towarzystwa kardiologiczne: American College of Cardiology i American Hear Association. Ze względu na to, że choroby wieku starczego związane z układem sercowo-naczyniowym wynikają w dużej mierze z nieodpowiednich nawyków żywieniowych, zalecenia dotyczą właśnie diety:
- warzywa, owoce i produkty roślinne jako podstawa diety – wskazane są duże ilości warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych, orzechów i produktów z pełnego ziarna;
- regularne spożywanie ryb – powinny być ważnym elementem diety obok warzyw i owoców;
- ograniczenie tłuszczów nasyconych – wskazane jest mniejsze spożycie tłuszczów zwierzęcych;
- mniejsze ilości soli i cholesterolu;
- minimalne ilości mięsa – konieczne jest maksymalne ograniczenie spożycia mięsa, zwłaszcza przetworzonego;
- unikanie tłuszczów trans – są one m.in. w margarynach, wyrobach cukierniczych i piekarniczych zawierających tłuszcz cukierniczy.
- W zaleceniach zwrócono także uwagę na korzystne właściwości diety DASH (czyli diety śródziemnomorskiej) oraz na odchudzanie się pod okiem dietetyka.
Postępowanie przy zawale – podsumowanie
Niezależnie od tego, czy chodzi o opiekę nad rodzicem w wieku senioralnym, dziadkiem lub babcią, czy też o pracę w roli opiekunki w Niemczech, trzeba wiedzieć, jak rozpoznać zawał serca, jakie są objawy zawału serca i jak postępować w takich przypadkach. W wielu sytuacjach to właśnie właściwe postępowanie jest kluczem do zachowania zdrowia i życia chorego.
